Lake
లోక్టక్ సరస్సు భారతదేశంలోని ఈశాన్య రాష్ట్రమైన మణిపూర్‌కు ఒక మణిహారం లాంటిది. ఇది ఆసియాలోనే అతిపెద్ద మంచినీటి సరస్సులలో (Freshwater Lake) ఒకటి, కానీ దాని అద్భుతమైన ప్రత్యేకత ఏంటంటే, దీనిని “ప్రపంచంలో ఏకైక తేలియాడే సరస్సు” (The only Floating Lake in the World) అని పిలవడం. ఈ విశిష్టతకు ప్రధాన కారణం సరస్సు ఉపరితలంపై తేలియాడే వృత్తాకార ద్వీపాల సమూహం, వీటిని స్థానికంగా ఫుమ్డిస్ అని పిలుస్తారు. ఈ సరస్సు మణిపూర్ సంస్కృతి, జీవవైవిధ్యం , స్థానిక ఆర్థిక వ్యవస్థకు గుండెకాయ వంటిది. ఇది ఇంఫాల్ నగరానికి సుమారు 53 కిలోమీటర్ల దూరంలో ఉంది.
ఫుమ్డిస్ అంటే సాధారణంగా నీటి(Lake)పై తేలియాడే సేంద్రీయ పదార్థాలు ,వృక్షజాలంతో కూడిన దట్టమైన సమూహాలు. ఇవి వృత్తాకారంలో, దీర్ఘవృత్తాకారంలో లేదా ఇతర ఆకృతుల్లో ఉండొచ్చు. వీటి నిర్మాణం ఒక అద్భుతం. ఇవి ప్రధానంగా హానికరమైన నీటి కలుపు మొక్కలు (Aquatic Vegetation), బురద (Silt) , కుళ్లిపోయిన సేంద్రీయ పదార్థాలు (Organic Matter) కలిసి ఏర్పడతాయి. సాధారణంగా, లోతు తక్కువగా ఉన్నప్పుడు, ఈ మొక్కల వేర్లు సరస్సు అడుగున ఉన్న మట్టితో అతుక్కుని ఉంటాయి.
అయితే, నీటి (Lake)మట్టం పెరిగినప్పుడు లేదా తగ్గినప్పుడు, ఈ దట్టమైన పరుపులు నీటి ఉపరితలం నుంచి విడిపోయి, తేలియాడే ద్వీపాలుగా మారుతాయి. వీటి వేళ్ల యొక్క గుజ్జు , ఆకుల పొరలు వాటికి అవసరమైన తేలియాడే శక్తిని (Buoyancy) అందిస్తాయి. కొన్ని ఫుమ్డిస్ కొన్ని మీటర్ల మందం కలిగి ఉండి, మనుషులు నడవడానికి లేదా చిన్న గుడిసెలు కట్టుకోవడానికి వీలుగా స్థిరంగా ఉంటాయి. ఈ ఫుమ్డిస్‌పై స్థానిక మత్స్యకారులు తమ రోజువారీ జీవనం కోసం చిన్న గుడిసెలు (‘ఫుమ్సాంగ్స్’ – Phumsangs) నిర్మించుకుని నివసిస్తుంటారు. వీరు తమ ఫిషింగ్ కార్యకలాపాలను నిర్వహించడానికి ఈ తేలియాడే స్థావరాన్ని ఉపయోగిస్తారు, ఇది వారి సాంప్రదాయ జీవన విధానంలో భాగం.
కీబుల్ లామ్జావో జాతీయ ఉద్యానవనం (Keibul Lamjao National Park)..లోక్టక్ సరస్సులో అత్యంత ఆసక్తికరమైన భాగం దాని ఆగ్నేయ భాగంలో ఉన్న కీబుల్ లామ్జావో జాతీయ ఉద్యానవనం. ఇది ప్రపంచంలోనే ఏకైక తేలియాడే జాతీయ ఉద్యానవనం. ఈ పార్క్ పూర్తిగా అతిపెద్ద ఫుమ్డిస్‌తో రూపొందించబడింది, ఇది దాదాపు 40 చదరపు కిలోమీటర్ల విస్తీర్ణంలో సరస్సుపై తేలియాడుతుంది.
ఈ జాతీయ ఉద్యానవనం అంతరించిపోతున్న ఒక అరుదైన జింక జాతికి – సాంగై జింక (Sangai Deer) లేదా మణిపూర్ బ్రౌ-ఆంట్లెర్డ్ డీర్ – ఏకైక సహజ నివాసంగా ఉంది. సాంగై జింకలు కేవలం ఈ ఫుమ్డిస్‌పై మాత్రమే జీవిస్తాయి . వీటిని మణిపూర్ రాష్ట్ర చిహ్నంగా (State Animal) పరిగణిస్తారు. ఈ జింకలు ఈ తేలియాడే ద్వీపాలపై అడుగుపెట్టినప్పుడు, అవి తమ బరువుకు లోపలికి దిగి, మళ్లీ పైకి లేస్తాయి, ఈ కదలిక కారణంగా వాటిని “నాట్యం చేసే జింక” (Dancing Deer) అని పిలుస్తారు. ఈ పార్కు , సాంగై జింక యొక్క రక్షణ కోసం అనేక సంరక్షణ చర్యలు చేపట్టారు. ఫుమ్డిస్‌తో పాటు, ఈ సరస్సు పక్షులకు ముఖ్యమైన ఆశ్రయాన్ని అందిస్తుంది, ఇక్కడ వలస పక్షులు , స్థానిక పక్షులు రెండూ కనిపిస్తాయి. ఇది జీవవైవిధ్యాన్ని కాపాడడంలో ముఖ్యమైన పాత్ర పోషిస్తుంది.
లోక్టక్ సరస్సు కేవలం పర్యాటక ఆకర్షణ మాత్రమే కాదు; మణిపూర్ ప్రజలకు ఇది ఒక జీవనాధారం. ఈ సరస్సు సుమారు లక్ష మందికి పైగా ప్రజలకు జీవనోపాధిని కల్పిస్తుంది, ముఖ్యంగా చేపల వేట (Fishing) , వ్యవసాయం ద్వారా ఎంతోమందికి ఉపాధి దొరుకుతుంది.
ఈ సరస్సు నీటిని అనేక రకాల చిన్న , పెద్ద చేపల పెంపకానికి, అలాగే చుట్టుపక్కల ప్రాంతాలలో నీటిపారుదల (Irrigation) కోసం ఉపయోగిస్తారు. అంతేకాకుండా, ఇది మణిపూర్ రాష్ట్రానికి విద్యుత్ ఉత్పత్తి (Hydroelectric Power)ని అందించే ఇథాయ్ బ్యారేజ్ (Ithai Barrage) యొక్క ప్రధాన నీటి వనరుగా ఉంది. ఈ ఇకో-టూరిజం కూడా ఈ ప్రాంతంలో వేగంగా అభివృద్ధి చెందుతోంది, దీని ద్వారా స్థానిక ప్రజలకు అదనపు ఆదాయం లభిస్తుంది.
ఇంత అద్భుతమైన పర్యావరణ వ్యవస్థ అయినా కూడా, లోక్టక్ సరస్సు తీవ్రమైన పర్యావరణ సవాళ్లను ఎదుర్కొంటోంది. సరస్సులోకి కాలుష్యం (Pollution) , ఇసుక చేరడం (Siltation) పెరగడం ప్రధాన సమస్యలు. 1980లలో నిర్మించిన ఇథాయ్ బ్యారేజ్ కారణంగా సరస్సులో నీటి మట్టాలు స్థిరంగా ఉంచబడ్డాయి. ఈ స్థిరమైన నీటి మట్టం వల్ల ఫుమ్డిస్ పూర్తిగా ఎండిపోకుండా, సరైన సమయంలో మునిగి, తేలే ప్రక్రియకు అంతరాయం కలిగింది.
సాధారణంగా, వేసవిలో ఫుమ్డిస్ కిందకి మునిగి, నేల నుంచి పోషకాలను తీసుకుంటాయి, ఇది వాటిని పటిష్టం చేస్తుంది. కానీ బ్యారేజ్ వల్ల ఈ సహజ ప్రక్రియ దెబ్బతిని, అనేక ఫుమ్డిస్ విచ్ఛిన్నమై, జాతీయ ఉద్యానవనం యొక్క పర్యావరణ సమతుల్యత దెబ్బతినే ప్రమాదం ఏర్పడింది.
దీనిని పరిష్కరించడానికి, స్థానిక ప్రభుత్వాలు, అంతర్జాతీయ సంస్థలు కలిసి సరస్సు యొక్క సహజ స్థితిని పునరుద్ధరించడానికి, ఫుమ్డిస్ నిర్వహణకు, సంరక్షణ, ఇకో-టూరిజం కార్యక్రమాలను ప్రోత్సహించడానికి కృషి చేస్తున్నాయి, దీని ద్వారా స్థానిక ప్రజల జీవనోపాధిని కాపాడుతూనే సరస్సు పర్యావరణాన్ని రక్షించడానికి వీలవుతుంది. ఈ సరస్సును అంతర్జాతీయ ప్రాముఖ్యత కలిగిన రామ్సర్ సైట్ (Ramsar Site)గా గుర్తించారు, ఇది దాని ప్రాముఖ్యతను , సంరక్షణ అవసరాన్ని సూచిస్తుంది.
లోక్టక్ సరస్సు(Lake) అనేది ప్రకృతి ,మానవ జీవనం ఒక ప్రత్యేకమైన సమతుల్యతతో కలిసి ఉన్న ప్రదేశం. దాని తేలియాడే ద్వీపాలు ,వాటిపై నివసించే అరుదైన సాంగై జింక కారణంగా, ఇది కేవలం మణిపూర్‌కే కాక, ప్రపంచ పటంలో భారతదేశం యొక్క సహజ , సాంస్కృతిక వారసత్వంలో ఒక ముఖ్యమైన స్థానాన్ని కలిగి ఉంది. తేలియాడే ద్వీపాల అద్భుతం ఈ ప్రాంతాన్ని ప్రపంచ పటంలో ప్రత్యేకంగా నిలబెట్టింది.
