cases : నిమిషా లాగే భారత్‌లో ఉరి తప్పిన ఘటనలు ఎక్కడెక్కడ?

cases : యెమెన్‌లో నిమిషా ప్రియ ఉరిశిక్ష రద్దు అవడం ఒక గొప్ప వార్త. ఆమె కేసులో భారత ప్రభుత్వం చేసిన ప్రయత్నాలు ఫలించడం చాలా శుభపరిణామం. యెమెన్ ప్రభుత్వం తీసుకున్న ఈ నిర్ణయంలో భారత గ్రాండ్ ముఫ్తీ, సూఫీ పెద్దల చొరవ ఎంతో ప్రశంసనీయం. ఇప్పుడు ఆమెను విడుదల చేస్తారా లేక జీవిత ఖైదుగా మారుస్తారా అనేది తలాల్ కుటుంబంతో జరిగే చర్చలపై ఆధారపడి ఉంది. నిమిషా ఘటనతో భారతదేశంలో ఉరిశిక్ష రద్దయిన లేదా మార్పు చేయబడిన (commuted) ఘటనలు ఉన్నాయా అన్న చర్చ దేశవ్యాప్తంగా నడుస్తోంది.

cases

భారత న్యాయ వ్యవస్థలో ‘రేరెస్ట్ ఆఫ్ రేర్’ (Rarest of Rare) కేసెస్ లోనే మరణశిక్ష విధించబడుతుంది. అయితే, కొన్ని సందర్భాల్లో కోర్టులు, లేదా రాష్ట్రపతి/ గవర్నర్ తమ క్షమాభిక్ష అధికారాలను ఉపయోగించి మరణశిక్షను రద్దు చేయడం లేదా జీవిత ఖైదుగా మార్చడం జరుగుతుంది. భారతదేశంలో మరణశిక్ష రద్దు లేదా మార్పు (commutation) అనేది వివిధ కారణాలపై ఆధారపడి ఉంటుంది. వీటిలో సుప్రీంకోర్టు తీర్పులు, రాష్ట్రపతి లేదా గవర్నర్ల క్షమాభిక్ష అధికారాలు (Pardoning Power), దోషికి సంస్కరణకు అవకాశం ఉందా లేదా అనే అంశాలు కీలక పాత్ర పోషిస్తాయి.

భారతదేశంలో మరణశిక్ష రద్దు లేదా మార్పు చేయబడిన ముఖ్యమైన ఘటనలు

కోర్టులు మరణశిక్షను జీవిత ఖైదుగా మార్చే సందర్భాలు ఉన్నాయి. సుప్రీంకోర్టు ముఖ్యంగా ‘రేరెస్ట్ ఆఫ్ రేర్’ సిద్ధాంతాన్ని పునరుద్ఘాటించింది, అంటే అత్యంత క్రూరమైన, అరుదైన నేరాలకు మాత్రమే మరణశిక్ష విధించాలి అని. శిక్ష విధించేటప్పుడు, నేర తీవ్రతతో పాటు, నిందితుడి పరిస్థితి, అతని మానసిక స్థితి, సంస్కరణకు అవకాశం వంటి అంశాలను పరిగణనలోకి తీసుకుంటాయి.

కలకత్తా హైకోర్టు (2025): ఇటీవల, ఐదేళ్ల చిన్నారిపై రేప్, హత్య కేసులో ఇద్దరు దోషులకు విధించిన మరణశిక్షను కలకత్తా హైకోర్టు జీవిత ఖైదుగా మార్చింది. సంస్కరణకు అవకాశం ఉందని, వారి సామాజిక-ఆర్థిక పరిస్థితులు పరిగణనలోకి తీసుకుంది. ఈ కేసులో 60 సంవత్సరాల పాటు రిమిషన్ లేకుండా జీవిత ఖైదు విధించింది.

సుప్రీంకోర్టు (బళ్లారి కుటుంబ హత్యలు – 2025): భార్య, బావమరిది, ముగ్గురు పిల్లలను హత్య చేసిన కేసులో బళ్లారికి చెందిన ఒక వ్యక్తికి విధించిన మరణశిక్షను సుప్రీంకోర్టు జీవిత ఖైదుగా మార్చింది. దోషి సంస్కరణపై మిశ్రమ అభిప్రాయాలు ఉన్నప్పటికీ, అతనికి అనుకూలమైన అభిప్రాయాన్ని పరిగణనలోకి తీసుకుని ఈ నిర్ణయం తీసుకుంది.

మాచి సింగ్ వర్సెస్ పంజాబ్ రాష్ట్రం (1983): ఈ కేసులో సుప్రీంకోర్టు మరణశిక్ష విధించడానికి ఐదు కేటగిరీలను (నేర పద్ధతి, ఉద్దేశ్యం, నేరం యొక్క సామాజిక వ్యతిరేక స్వభావం, నేర తీవ్రత, బాధితుడి వ్యక్తిత్వం) నిర్దేశించింది. కొన్ని కేసులలో ఈ మార్గదర్శకాల ఆధారంగా మరణశిక్షలు రద్దు చేయబడ్డాయి.

శత్రుఘ్న చౌహాన్ వర్సెస్ యూనియన్ ఆఫ్ ఇండియా (2014): మరణశిక్ష కేసులలో క్షమాభిక్ష పిటిషన్లను నిర్ణయించడంలో అతి విపరీతమైన జాప్యం (inordinate delay) జరిగితే, అది ఖైదీల ప్రాథమిక హక్కులను ఉల్లంఘించడమే అని సుప్రీంకోర్టు తీర్పు ఇచ్చింది. ఈ తీర్పు ఆధారంగా 15 మంది ఖైదీల మరణశిక్షలను జీవిత ఖైదుగా మార్చింది.

భారత రాజ్యాంగంలోని ఆర్టికల్ 72 ప్రకారం రాష్ట్రపతికి, ఆర్టికల్ 161 ప్రకారం గవర్నర్‌కు క్షమాభిక్ష (Pardon), శిక్షను తగ్గించడం (Commutation), వాయిదా వేయడం (Reprieve) వంటి అధికారాలు ఉంటాయి. ఈ అధికారాలను ఉపయోగించి కూడా మరణశిక్షలను రద్దు చేయడం లేదా జీవిత ఖైదుగా మార్చడం జరుగుతుంది. ఇది న్యాయ సమీక్షకు అతీతం కాదు..కానీ చాలా పరిమిత ప్రాతిపదికన మాత్రమే కోర్టులు దీనిని సమీక్షిస్తాయి.

నిమిషా ప్రియ కేసులో యెమెన్ ప్రభుత్వం తీసుకున్న నిర్ణయం, భారత న్యాయ వ్యవస్థలో ఇలాంటి సంఘటనలు ఉన్నాయని మరోసారి గుర్తు చేస్తుంది. అయితే, నిమిషా ప్రియ కేసులో ఆమె దేశ పౌరురాలు కానందున, దౌత్యపరమైన, మతపరమైన జోక్యం కీలకం అయ్యింది.